Μουσείο, Εκκλησιαστικό Ιεράς Μονής Παναγίας Προυσιώτισσας

Στη Μονή Προυσού, που βρίσκεται 41 χλμ. νοτιοδυτικά του Καρπενησίου, διασώθηκε και εκτίθεται στο σκευοφυλάκιό της μία πλούσια συλλογή εκκλησιαστικών κειμηλίων, μέσα από τα οποία μπορεί κανείς να παρακολουθήσει τη μακραίωνη ιστορία της. Σύμφωνα με την παράδοση, η μονή ιδρύθηκε σε ένα μικρό σπήλαιο, βόρεια του νεότερου καθολικού, στα χρόνια του εικονομάχου αυτοκράτορα Θεόφιλου (829-842), από έναν ανώνυμο νεαρό άρχοντα της Προύσας, ο οποίος φυγάδευσε μέχρι την Υπάτη την εικόνα της Παναγίας. Σήμερα, αυτή η εικόνα, στο γνωστό εικονογραφικό τύπο της Παναγίας της Οδηγήτριας, η οποία σύμφωνα με την παράδοση είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, φυλάσσεται στη μονή. Η επένδυση από χρυσό και ασήμι που φέρει έγινε το 1824, με έξοδα του στρατηγού της ελληνικής επανάστασης του 1821 Γεώργιου Καραϊσκάκη, ο οποίος έβρισκε συχνά καταφύγιο στη μονή. Το παλαιότερο έκθεμα της συλλογής είναι η αποτοιχισμένη επιγραφή από το παρεκκλήσι της μονής, όπου μνημονεύονται οι χορηγοί της δεύτερης περιόδου αγιογράφησής του το 1518. Η αποτοίχιση τμημάτων της αγιογράφησης του 16ου αι. από το μικροσκοπικό παρεκκλήσι (2,80x2,30 μ.) αποκάλυψε ότι ήταν κατάγραφο με μία εικονογραφική διάταξη της μεσοβυζαντινής περιόδου (13ος αι.). Οι περισσότερες από τις εξήντα οκτώ συνολικά εικόνες της συλλογής που εκτίθενται είναι έργα του δεύτερου μισού του 18ου αι., ενώ οι υπόλοιπες είναι μεταγενέστερες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν η εικόνα με την ημίσωμη μορφή του Ιωάννη του Προδρόμου (αρ. 8, του 1796), η μικρή εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας, του ζωγράφου Σωτηρίου από το Αιτωλικό (αρ. 29, του 1811), και η μεγάλη εικόνα των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (1754). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ένα από τα τρία σύνολα δεσποτικών εικόνων, με τις μορφές του Χριστού, της Θεοτόκου Ελεούσας και του Προδρόμου. Προέρχεται από το παρεκκλήσι των Αγίων Πάντων της μονής και έχει φιλοτεχνηθεί από αξιόλογο καλλιτέχνη, ο οποίος πιθανόν είχε εργαστεί στα Επτάνησα και ακολουθεί πρότυπα του Εμμανουήλ Τζάνε. Από την πλούσια συλλογή αργυρών σκευών της μονής, τα περισσότερα είναι έργα τεχνιτών από το χωριό Καλαρρύτες της Ηπείρου. Από αυτά ξεχωρίζει μία αργυρένδυτη στάχωση ευαγγελίου του 1738, ένας εγχάρακτος δίσκος με τη μορφή του Χριστού (βρέφος) και δύο ασημένιες λειψανοθήκες. Εκτίθενται επίσης ξυλόγλυπτοι σταυροί με ασημένια επένδυση, χρυσοκέντητα άμφια, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται ένα επιγονάτιο του 1767 με παράσταση της Ανάστασης, το οποίο είναι έργο του γνωστού κεντητή Αντωνίου, καθώς επίσης και μία σειρά κειμηλίων που αφιέρωσαν στη μονή οι αγωνιστές του 1821. Ανάμεσα σε αυτά υπάρχουν λάφυρα από τζαμιά και τα όπλα του Γεώργιου Καραϊσκάκη. Σε μία ξεχωριστή αίθουσα του σκευοφυλακίου εκτίθεται μία επιλογή από τους εβδομήντα δύο καταγεγραμμένους κώδικες και τις εκατοντάδες παλαιότυπων εκδόσεων που διαθέτει η βιβλιοθήκη της μονής. Από αυτά αξίζει να δείτε τα σπαράγματα των περγαμηνών κωδίκων του 9ου αι., το ευαγγελιστάριο του 14ου αι., και το επιστολάριο του λόγιου ηγουμένου Κύριλλου Καστανοφύλλη (1775-1835;), ο οποίος ίδρυσε το 1820 στη μονή την περίφημη Σχολή Ελληνικών Γραμμάτων, μία «ανωτέρα σχολή» όπου οι μαθητές διδάσκονταν φιλοσοφικά και θεολογικά κείμενα. Σας προτείνουμε να ολοκληρώσετε την επίσκεψή σας στην Παναγιά την Προυσιώτισσα με την επίσκεψη στο καθολικό, που χτίστηκε το 1754 στη θέση ενός παλαιότερου και αγιογραφήθηκε το 1785 από τους Γεώργιο Γεωργίου και Γεώργιο Αναγνώστου, μαθητές κατά πάσα πιθανότητα του γνωστού αγιογράφου Διονυσίου του εκ Φουρνά, καταγόμενου από το γειτονικό χωριό Φουρνά της Ευρυτανίας. «Ο Χριστός ένθρονος», παράσταση τοιχογραφίας του 16ου αι. (Εκκλησιαστικό Μουσείο Ιεράς Μονής Παναγίας Προυσιώτισσας). Το «Χρονικό της Άλωσης», χειρόγραφο του 16ου αι. (Εκκλησιαστικό Μουσείο Ιεράς Μονής Παναγίας Προυσιώτισσας). Η εικόνα της Παναγίας της Προυσιώτισσας (Εκκλησιαστικό Μουσείο Ιεράς Μονής Παναγίας Προυσιώτισσας). Ευαγγέλιο του 18ου αι. (Εκκλησιαστικό Μουσείο Ιεράς Μονής Παναγίας Προυσιώτισσας).